بهترین کود برای رشد سریع نهال

رشد سریع و اصولی نهال در سال اول پس از کاشت، عاملی تعیین‌کننده در موفقیت بلندمدت یک باغ یا فضای سبز محسوب می‌شود. بهترین کود برای رشد سریع نهال یک‌ساله معمولا کودی است که ضمن تامین کافی نیتروژن، مقدار متعادلی فسفر و پتاسیم نیز داشته باشد تا هم رشد بخش هوایی تقویت شود و هم ریشه‌زایی نهال.

 با توجه به تنوع گسترده محصولات کودی در بازار، شناسایی بهترین کود برای رشد سریع نهال می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. در این مسیر، رعایت استانداردهایی کلیدی نظیر ترکیبات مناسب، میزان مصرف بهینه، روش صحیح کوددهی، شرایط اقلیمی و آب‌و‌هوایی حیاتی است. در ادامه به معرفی این استانداردها و معیارهایی می‌پردازیم که باید هنگام انتخاب یک کود مؤثر برای رشد سریع نهال تازه کاشته شده رعایت شوند.

چه کودی مناسب نهال من است؟

نهال‌های مختلف بسته به نوع گیاه، شرایط رشد مثل آب‌و‌هوا و خاک نیاز تغذیه‌ای متفاوتی دارند و به همین دلیل کودهای متفاوتی برای رشد بهینه آن‌ها استفاده می‌شود. اگرچه برخی از کودها ممکن است برای گروهی از نهال‌ها مشترک باشند، ولی برای دستیابی به رشد مطلوب هر نوع نهال، باید به نیازهای خاص آن گیاه توجه ویژه‌ای کرد.

کودهای شیمیایی (NPK)

کودهای NPK، ترکیبی از نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) هستند که هر کدام نقش مهمی در رشد نهال ایفا می‌کنند:

• نیتروژن (N): موجب رشد برگ‌ها و ساقه‌ها می‌شود.
• فسفر (P): به توسعه ریشه‌ها و گلدهی کمک می‌کند.
• پتاسیم (K): مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها و تنش‌های محیطی را افزایش می‌دهد.

کودهای متعادل مانند NPK 20-20-20 یا همان ​کود سه 20 برای نهال‌های یک‌ساله مناسب هستند. با این حال، برای نهال‌های تازه‌کاشته‌شده، استفاده از کود‌های فسفر بالا بالاتر مانند

 کود 10 52 10 توصیه می‌شود تا ریشه‌زایی بهتری حاصل شود.

نکته: کاربرد مقادیر زیاد کود شیمیایی قوی ممکن است رشد شاخه و برگ را بیش از حد تحریک کند و در مقابل رشد ریشه را عقب بیندازد.

کود‌های ازت بالا (کود نیتروژن)

ازت (نیتروژن) یکی از عناصر ضروری و پایه برای رشد گیاهان است که به‌طور مستقیم در رشد سریع بخش‌های هوایی گیاه (برگ‌ها و ساقه‌ها) نقش دارد.

کودهایی با درصد ازت بالا (مثلاً کودهای با نسبت‌هایی مانند ​کود 14 14 28) به رشد سریع و تولید برگ‌ها و ساقه‌های قوی کمک می‌کنند. این کودها به‌ویژه برای نهال‌هایی که رشد ضعیفی دارند یا خاک آن‌ها فقیر است، بسیار مفیدند.

نیتروژن به‌طور مستقیم در ساخت کلروفیل (سبزینه) نقش دارد؛ بنابراین استفاده از کودهای ازت بالا، رنگ سبز برگ‌ها را تقویت کرده و توانایی فتوسنتز را بهبود می‌بخشد.

نکته: کوددهی سنگین نیتروژن به نهال تازه کاشته‌شده باعث رشد شاخساره به بهای تضعیف ریشه‌ها می‌شود و باید از آن پرهیز کرد.

کودهای آلی

این کودها شامل موادی مانند کود حیوانی پوسیده (مانند کود دامی گاوی یا مرغی)، کمپوست، ورمی‌کمپوست، کود سبز و سایر مواد آلی تجزیه‌شونده هستند. مزیت اصلی کودهای آلی این است که به‌آهستگی مواد مغذی را آزاد می‌کنند و علاوه بر تغذیه گیاه، ساختار خاک را بهبود می‌بخشند. افزودن کود دامی یا کمپوست به خاک نهال، ظرفیت نگهداری آب و مواد غذایی خاک را افزایش می‌دهد و محیط بهتری برای رشد ریشه‌های جوان فراهم می‌کند.

همچنین خطر سوختن ریشه و شوره زدن خاک در اثر کود آلی بسیار کمتر از کود شیمیایی است، زیرا غلظت عناصر در کودهای آلی پایین‌تر و متعادل‌تر است.

کودهای حیوانی

کودهای حیوانی، مانند کود پلت مرغی، کود مرغی مایع، گاوی و گوسفندی، منبع غنی از نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. با این حال، استفاده از کود حیوانی باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا در صورت ناپخته بودن، ممکن است به ریشه‌های نهال آسیب برسانند. توصیه می‌شود از کودهای حیوانی کاملاً پوسیده و در مقادیر مناسب استفاده شود.

بهترین کود برای نهال تازه‌کاشته‌شده (میوه‌دار و غیرمثمر) 

نیازهای تغذیه‌ای نهال‌های میوه‌دار (درختان میوه) و نهال‌های غیرمثمر (زینتی یا سایه‌دار) در سال‌های اولیه تا حدود زیادی مشابه است، اما اولویت‌ها ممکن است اندکی تفاوت کند. در سال اول کاشت، هر دو نوع نهال عمدتا به نیتروژن برای رشد رویشی و به فسفر برای گسترش ریشه‌ها نیاز دارند. 

معمولا توصیه میشود پایان هفته سوم پس از کاشت نهال میوه درصد متعادلی از کود NPK با درصد 10-10-10 در فاصله 45 تا 60 سانتی متری دور تنه ریخته شود. این توصیه در مورد بسیاری از نهال‌های غیرمثمر نیز صادق است، زیرا هدف اصلی در سال اول، تقویت بنیه گیاه و استقرار آن در خاک است نه تولید میوه.

درختان غیرمثمر و زینتی اغلب هدف اصلی‌شان دستیابی به اندازه و فرم مطلوب است و نبود باردهی به این معناست که نیاز کمتری به برخی عناصر (مانند پتاسیم برای تشکیل میوه) دارند. بسیاری از منابع علمی اشاره می‌کنند که اگر درختان زینتی در خاک حاصلخیز کاشته شوند یا مثلا چمن‌های اطرافشان کوددهی شوند، ممکن است به کوددهی اضافی نیازی نباشد. 

بنابراین برای نهال‌های غیرمثمر، کوددهی بیشتر بر اساس مشاهده علائم کمبود (مانند کاهش رشد سالانه، زردی برگ‌ها یا کوچک ماندن برگ‌ها) انجام می‌شود. در صورت مشاهده چنین علائمی، می‌توان از کودهای متعادل یا غنی از نیتروژن به میزان کم استفاده کرد تا رشد درخت به وضعیت نرمال بازگردد. 

تأثیر نوع خاک بر انتخاب کود مناسب نهال

نوع خاک محل کاشت نهال نقش کلیدی در موفقیت برنامه کوددهی دارد. هر نوع خاک ویژگی خاصی در نگهداری آب و مواد غذایی دارد و بر همین اساس، انتخاب کود و شیوه مصرف آن نیز متفاوت خواهد بود:

خاک شنی: سبک، با زهکشی بالا و ظرفیت نگهداری پایین مواد غذایی است. در این خاک‌ها کودهای آهسته‌رهش یا آلی (مثل کمپوست) و کوددهی با دفعات بیشتر و دُز کمتر توصیه می‌شود. استفاده از مواد آلی برای افزایش توان نگهداری رطوبت بسیار مؤثر است.

خاک رسی: متراکم و غنی از مواد غذایی است، اما زهکشی ضعیفی دارد. کوددهی در این خاک‌ها باید با اعتدال انجام شود و بهتر است بر اساس آزمون خاک باشد. کودهای نیتروژنه در این نوع خاک اثربخشی خوبی دارند. اصلاح فیزیکی خاک با ماسه یا کمپوست نیز برای بهبود تهویه توصیه می‌شود.

خاک لومی: متعادل‌ترین خاک از نظر بافت و نگهداری رطوبت و مواد غذایی است. نهال در این خاک بیشترین بهره را از کود می‌برد و می‌توان از برنامه‌های استاندارد کوددهی استفاده کرد. افزودن مواد آلی نیز موجب بهبود هرچه بیشتر خاک می‌شود.

خاک آهکی (قلیایی): دارای pH بالا و مستعد قفل شدن عناصر ریزمغذی مثل آهن و روی است. استفاده از کودهای اسیدی‌کننده مثل سولفات آمونیوم و کودهای کلاته (مثل کلات آهن EDDHA) برای تأمین مؤثر ریزمغذی‌ها ضروری است. اصلاح تدریجی pH با کود گوگرد یا مواد آلی نیز در درازمدت مفید خواهد بود.

تاثیر منطقه و اقلیم آب‌و‌هوایی بر انتخاب بهترین کود برای نهال

شرایط اقلیمی مانند دمای هوا، رطوبت، طول فصل رشد و میزان بارندگی، تاثیر زیادی در برنامه‌ کوددهی نهال دارد. اگر کوددهی متناسب با اقلیم انجام نشود، ممکن است رشد نهال دچار اختلال شده یا کود بی‌اثر شود. در ادامه توصیه‌های کوددهی برای هر اقلیم بیان شده است:

۱. اقلیم سردسیر (زمستان‌های سرد و یخبندان)

در مناطق سرد، فصل رشد نهال کوتاه است و بیشتر در بهار و تابستان روی می‌دهد. بهترین زمان کوددهی، اوایل بهار است، زمانی که نهال از خواب زمستانی بیدار می‌شود.

از کوددهی دیرهنگام (بعد از اواسط تابستان) باید پرهیز شود، چون رشد جدید ممکن است تا قبل از فرا رسیدن سرما چوبی نشود و آسیب ببیند.

در این مناطق یک نوبت کوددهی در بهار و نهایتاً نوبت دوم در تیرماه کافی است.

۲. اقلیم گرمسیر (زمستان‌های ملایم یا بدون یخبندان)

در مناطق گرم، نهال در بیشتر ماه‌های سال فعال است. به همین دلیل، می‌توان کوددهی را در چند مرحله سبک (مثلاً ۳ تا ۴ بار در سال) انجام داد:

اوایل بهار، اواخر بهار، اواسط تابستان و یک نوبت سبک در اوایل پاییز.

در مناطق بسیار گرم و خشک، کوددهی سنگین در تابستان ممکن است نهال را تحت تنش حرارتی قرار دهد، پس کوددهی تابستانه باید سبک و همراه با آبیاری کافی باشد.

۳. اقلیم مرطوب (بارندگی زیاد، شرجی)

در آب‌وهوای مرطوب، کود به‌راحتی توسط باران شسته می‌شود و از دسترس ریشه خارج می‌گردد. بنابراین باید کود را در چند نوبت با مقدار کمتر به خاک افزود.

کودهای آهسته‌رهش یا پوشش‌دار برای این مناطق بسیار مناسب‌اند، چون به‌آرامی در خاک آزاد می‌شوند و از شسته‌شدن جلوگیری می‌کنند.

همچنین باید مراقب مصرف زیاد نیتروژن بود، چون در هوای مرطوب، رشد نرم و آبدار برگ‌ها، احتمال بیماری‌های قارچی را افزایش می‌دهد.

۴. اقلیم خشک (بارندگی کم، هوای خشک)

در اقلیم‌های خشک، کودهای شیمیایی باید همراه آبیاری استفاده شوند؛ در غیر این‌ صورت، کود ممکن است به‌خوبی حل نشود و به ریشه آسیب برساند.

کودهای آلی و کندرهش انتخاب بهتری هستند، چون آهسته و با آبیاری‌های سبک جذب می‌شوند.

در این مناطق، کوددهی بدون آب کافی باعث تجمع نمک در خاک و آسیب به نهال می‌شود؛ بنابراین آبیاری عمیق پس از کوددهی یا همزمان با آن ضروری است.

در مناطق بیابانی، پاییز هم می‌تواند زمان خوبی برای کوددهی باشد، به‌ویژه اگر دمای هوا متعادل‌تر باشد.

 نحوه کوددهی به نهال

روش درست کوددهی، اثربخشی کود را چند برابر می‌کند و از آسیب به ریشه و تنه نهال جلوگیری خواهد کرد. برای نهال‌های تازه‌کاشته‌شده، رعایت نکات زیر ضروری است:

کود را روی ریشه‌ها، نه پای تنه بریزید: 

کود (اعم از شیمیایی یا دامی) باید در فاصله حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متری از تنه و در ناحیه سایه‌انداز نهال به شکل حلقه‌ای پخش شود. تماس مستقیم کود با طوقه و ریشه‌های اصلی، خطر سوختگی دارد و جذب را کاهش می‌دهد.

پس از کوددهی، آبیاری عمیق انجام دهید:

آبیاری باعث حل‌شدن کود و رساندن آن به ناحیه ریشه‌های فعال می‌شود. بدون آبیاری کافی، کود در سطح باقی می‌ماند و ممکن است حتی به ریشه آسیب بزند.

در صورت استفاده از کود آلی، کود را کمی با خاک مخلوط کنید:

این کار از تبخیر، جذب پرندگان یا فشردگی سطحی کود جلوگیری می‌کند. عمق ۵ سانتی‌متری برای مخلوط‌کردن کافی است، اما مراقب باشید به ریشه‌ها آسیبی نرسد.

کوددهی روی تنه یا برگ نهال ممنوع است: چه کود مایع و چه دانه‌ای، هرگز نباید روی شاخه یا برگ‌ها پاشیده شود. برگ‌های نهال حساس‌اند و ممکن است بسوزند. کود باید فقط روی خاک پخش شود.

استفاده از مالچ پس از کوددهی توصیه می‌شود: 

لایه‌ای نازک از مالچ آلی مانند خاک‌اره یا تراشه چوب روی ناحیه کوددهی باعث حفظ رطوبت، جلوگیری از رشد علف‌های هرز و تغذیه تدریجی نهال می‌شود. تنها دقت کنید مالچ با تنه تماس نداشته باشد.

بر اساس وضعیت رشد، دفعات کوددهی را تنظیم کنید:

بعد از اولین کوددهی بهاره، اگر رشد نهال مناسب بود، می‌توان نوبت بعدی کوددهی را به تأخیر انداخت. در صورت بروز علائم کمبود، مثل زردی برگ‌های جدید، کوددهی دوم را زودتر انجام دهید. تقسیم کود به چند مرحله با مقدار کمتر، برای نهال‌های جوان امن‌تر و مؤثرتر است.

در شرایط خاص اقلیمی، کوددهی را تطبیق دهید:

در خاک کاملاً خشک، ابتدا آبیاری سبک و سپس کوددهی انجام دهید.

در گرمای شدید، کوددهی را به ساعات عصر موکول کنید.

بعد از بارندگی سنگین، بررسی کنید که کود شسته نشده باشد و در صورت نیاز، مقدار کمی مجدداً افزوده شود.

با رعایت این مراحل، نهال شما در سال اول ریشه‌های قوی‌تری خواهد ساخت و مسیر رشد سریع‌تر و سالم‌تری را طی خواهد کرد.

منابع:

https://yardandgarden.extension.iastate.edu/how-to/fertilizing-tree-and-small-fruits-home-garden

https://extension.unh.edu/resource/fertilizing-fruit-trees

https://bookstore.ksre.ksu.edu/pubs/fertilizing-trees-in-the-landscape_MF2707.pdf

https://www.holganix.com/blog/4-key-soil-types-advantages-and-disadvantages

https://counciloxford.com/blog/when-to-fertilize-fruit-trees-florida/